Episode 135
Μάνα, μητέρα, μαμά. Γιώργος Διαλεγμένος.
«Μάνα, μητέρα, μαμά» του Γιώργου Διαλεγμένου: μια τραγωδία αστικού ρεαλισμού με χιούμορ από σάρκα και οστά
Μάνα χωρίς τάφο: η σκληρή επικαιρότητα του Διαλεγμένου
Σε μια μεταπολιτευτική Αθήνα που τρίζει από τις ανατροπές, το έργο του Γιώργου Διαλεγμένου «Μάνα, μητέρα, μαμά» στέκει σαν λιθογραφία πόνου, σαν πορτρέτο μιας γυναίκας που συμπυκνώνει όχι μόνο τη μητρότητα, αλλά την ίδια τη μοίρα της Ελλάδας. Μιας Ελλάδας που, με το φαινόμενο της αντιπαροχής, αλλάζει πρόσωπο: κτίζει πολυκατοικίες, αλλά γκρεμίζει αξίες· στοιβάζει ορόφους, μα ξεσπιτώνει ρίζες.
Η υπόθεση μοιάζει απλή, καθημερινή – κι όμως είναι αμείλικτα πολιτική και βαθιά υπαρξιακή. Μια ηλικιωμένη μάνα, μοναδικό απομεινάρι μιας άλλης εποχής, αντιστέκεται στις πιέσεις των παιδιών της να παραδώσει το σπίτι της στην αντιπαροχή. Το σπίτι, που δεν είναι απλώς στέγη αλλά ολόκληρος ο εσωτερικός της κόσμος: τα πεζούλια, τα μωσαϊκά, το δέντρο στον ακάλυπτο. Οι αναμνήσεις, τα πρόσωπα που έφυγαν, τα πρόσωπα που μεγάλωσαν εκεί. Τελικά υποκύπτει. Και στην απόφασή της αυτή δεν παραχωρεί απλώς ένα ακίνητο – παραδίδει τη σκυτάλη της ζωής, μετατρέπεται από σώμα αγάπης σε «βάρος», σε «πράγμα». Το θλιβερό είναι πως ακόμη και ο θάνατός της απογυμνώνεται: δεν έχει πού να θαφτεί, δεν έχει καν τάφο, δεν έχει γη.
Χαρακτήρες και σκιαγράφηση
Στο κέντρο η Μάνα – δίχως όνομα. Γιατί είναι κάθε μάνα. Συγκροτείται από αντιφάσεις: τρυφερή και σκληρή, ανθεκτική και κουρασμένη, μνήμη και αγκάθι. Είναι ένα πρόσωπο τραγικό, όχι γιατί πάσχει, αλλά γιατί υπομένει – με αξιοπρέπεια και χωρίς θόρυβο, μέχρι την τελική ήττα. Οι γιοι της, οι νύφες, φωνές μιας νέας Ελλάδας που ξέρει να απαιτεί, αλλά δεν ξέρει να θυμάται. Καθένας και μια φωνή από το νέο κοινωνικό σώμα: ο ατομιστής, ο βολεμένος, ο «λογικός». Η παλιά γενιά απέναντι στη νέα – όχι με μελοδραματισμό, αλλά με παγωμένη αποξένωση.
Ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο
Το έργο εκτυλίσσεται στα χρόνια της μεταπολίτευσης – μια περίοδος που το συλλογικό χάνεται πίσω από το ιδιωτικό. Το φαινόμενο της αντιπαροχής δεν είναι μόνο πολεοδομικό. Είναι η επιτομή της ελληνικής ψυχοσύνθεσης εκείνης της εποχής: να γκρεμίζεις το παλιό χωρίς να έχεις χτίσει εσωτερικά το καινούριο. Να ανταλλάσσεις ρίζες με διαμερίσματα, πατριαρχικές αυλές με κουζίνες τύπου «πάσο». Η γλώσσα του Διαλεγμένου, καθημερινή αλλά αποκαλυπτική, φωτίζει αυτό το υπόγειο ρήγμα μέσα στις οικογένειες, στις ταυτότητες, στα σύνορα ζωής και θανάτου.
Σκηνοθετικές και δραματουργικές σημειώσεις
Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά από το «Θέατρο του Πειραιά» με σκηνοθέτη τον Τάκη Βουτέρη, και τον ίδιο τον Διαλεγμένο στον ρόλο του. Τριάντα χρόνια αργότερα, το έργο όχι μόνο δεν γέρασε, αλλά απέκτησε ακόμη πιο απειλητικό βάθος – γιατί σήμερα οι γονείς δεν δίνονται απλώς στην αντιπαροχή· δίνονται και στα γηροκομεία, στα φαρμακεία, στις ενοχές των παιδιών που βιάζονται να ξαναφτιάξουν τη ζωή τους.
Η αίσθηση του θεατή φεύγοντας είναι σφιχτή στο στήθος: δεν έχεις παρακολουθήσει ένα έργο για μια μάνα – έχεις έρθει αντιμέτωπος με τη δική σου στάση απέναντι στη ζωή που σε γέννησε. Δεν μπορείς να μη θυμηθείς το σπίτι της γιαγιάς σου, τα παλιά κουρτινάκια, τις μυρωδιές, τα άηχα παράπονα. Το «Μάνα, μητέρα, μαμά» δεν σε αφήνει απλώς με συγκίνηση – σε αφήνει με ενοχή. Κι αυτό είναι η πιο τίμια μορφή θεατρικού καθαρμού.
Το χιούμορ ως μαχαίρι και παρηγοριά
Ο Διαλεγμένος παίζει δεξιοτεχνικά με την αντίστιξη του τραγικού και του κωμικού. Το γέλιο αναδύεται μέσα από την αμηχανία, την καθημερινή ανοησία, τις μικρές ανθρώπινες αντιφάσεις. Γίνεται πιο κοφτερό από το δράμα, πιο ανελέητο. Δεν παρωδεί τη μάνα – εκθέτει την αναλγησία των γύρω της. Κι αν γελάς, δεν είναι για να διασκεδάσεις: είναι γιατί πονάει λιγότερο έτσι.
Ο Γιώργος Διαλεγμένος: ένας μοναδικός θεατρικός κόσμος
Ο Διαλεγμένος (1938–2007) υπήρξε από τις πιο ιδιοσυγκρασιακές μορφές του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου. Γνωστός και για τις ρηξικέλευθες μεταφράσεις του, αλλά και για την τηλεοπτική του γραφή, έγραψε με τρόπο ανατρεπτικό, βαθύ και πάντοτε «επί τόπου». Ξεχωρίζει γιατί ποτέ δεν βολεύτηκε στον ρεαλισμό ούτε στους εξυπνακισμούς της διανόησης. Ο λόγος του ήταν λόγος δρόμου, κουζίνας, χαμηλόφωνης αντίστασης. Το έργο του «Μάνα, μητέρα, μαμά» παραμένει η κορωνίδα της δραματουργίας του: μια ωδή στη μάνα που θυσιάστηκε σιωπηλά – και που ξεχάστηκε από τους ίδιους που γαλούχησε.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
